એન્ટિબાયોટિક રજીસ્ટન્સ: ગ્લોબલ વોર્મિગનો નાનો ભાઈ

      શીર્ષકના મુખ્ય શબ્દો કદાચ પૂર્વ પશ્ચિમ જેવા લાગે કે જેને એકબીજા સાથે કંઈજ લેવા દેવા નથી, પણ બંનેના પરિણામો જે મળવાના છે તે કદાચ ભવિષ્યમાં કોઈ એક જ સમયે એક સાથે ત્રાટકશે એ સંભવ છે. ગ્લોબલ વોર્મિંગ, ગ્રીન હાઉસ વગેરે વગેરે શબ્દોને જેટલો સંબંધ વાતાવરણના સ્વાસ્થ્ય સાથે છે કદાચ એટલો જ સંબંધ પ્રાણીમાત્રના સ્વાસ્થ્ય અને અસ્તિત્વ સાથે ખરો. આપણે આપણા પ્રાકૃતિક વરદાનમય સ્ત્રોતો ને એટલા મલિન બનાવી દીધા છે કે જાણે આખી પૃથ્વી જ હવે હાઈબ્રીડ બનતી જાય છે! નવું નવું બનાવવા જતા જૂનો ઘાટ જ હવે આ દુનિયામાં દેખાતો બંધ થવા લાગ્યો છે. એટલેજ હવે એ સમય દૂર નથી કે નાશપ્રાય જીવોની યાદીમાં મનુષ્યનું નામ જોડાઇ જાય.

      બદલાતા વાતાવરણમાં જીવોની બદલાતી પ્રકૃતિ તેની અનુકૂલન ક્ષમતાનો પુરાવો આપે છે અને આ બદલાવ જ જે તે જીવોને અસ્તિત્વની જંગ માટે તૈયાર કરે છે. એન્ટીમાઇક્રોબીઅલ દવાઓ એટલે એવી દવાઓ જે મનુષ્ય કે પ્રાણીના શરીરમાં રહેલા ચોક્કસ હાનિકારક સુક્ષમજીવો પર હુમલો કરીને તેનો નાશ કરે છે. આવા સૂક્ષ્મજીવો જો બેક્ટેરિયા હોય તો તેના પર અસર કરતી આવી ચોક્કસ દવાઓને એન્ટિબાયોટિક કહેવાય. આ એન્ટિબાયોટિક દવાઓના રાસાયણિક ગુણધર્મો અને બંધારણ એવા હોય છે જે અમુક ચોક્કસ પ્રકારના સુક્ષ્મજીવો ને જ શોધીને તેના પર જ તેની અસર બતાવી શકે અને આવા તોફાની સૂક્ષ્મજીવોને શરીર બહાર કાઢી મૂકે.

      આજે હેલ્થકેર સિસ્ટમમાં કોઈપણ ડોક્ટરનું મુખ્ય હથિયાર એટલે એન્ટિબાયોટિક. કોઈ પણ બીમારી બેક્ટેરીયા દ્વારા જ થતી હશે એવો ગણિતનો એક્સ ધારીને આગળ વધતા લેભાગુ તબીબો અને ઉતાવળી પ્રજાએ એન્ટિબાયોટિક્સનો કચ્ચરઘાણ વાળ્યો છે. એન્ટિબાયોટિક્સ વડે આ બેકટેરિયા સામે લડતા લડતા આપણે આવા બેક્ટેરિયાને ખૂબ જ તાકાતવાન બનાવી દીધા છે. આવા બેક્ટેરિયા એ હોલીવુડની ફિલ્મોમાં વિવિધ પ્રયોગો વડે બનતા દાનવો થી કંઈ કમ નથી. આ તાકાતવાન બેક્ટેરિયાનું એન્ટિબાયોટિક દવાઓના તાબે ના થવું તેને જ મેડિકલ ટર્મિનોલોજીમાં 'એન્ટિબાયોટિક રજીસ્ટન્સ' કહેવાય. ખેતરોમાં વપરાતી કિટનાશક દવાઓ પણ આ જ સિદ્ધાંતના આધારે અસર વિહોણી બનતી જાય છે. જેવી રીતે સતત બે થી ત્રણ વર્ષ સુધી કોઈ ચોક્કસ પ્રકારના કિટકોને મારવા માટે વાપરવામાં આવતી જંતુનાશક દવાઓનું યોગ્ય પ્રમાણ અને પ્રકાર ના જળવાય તો કીટકો મરવાને બદલે આ દવા સાથે અનુકૂલન સાધીને અસ્તિત્વ ટકાવવા માટે પગભર બની જાય છે. એ જ રીતે મનુષ્યના શરીરમાં રોગ પેદા કરતા વિવિધ બેક્ટેરિયા ને જો સારી રીતે સમજ્યા કે ઓળખ્યા વગર એન્ટિબાયોટિક દવાઓનો મારો ચાલવામાં આવે તો બની શકે કે આવા બેક્ટેરિયા મરવાને બદલે આવી દવાઓને અનુકૂળ બની જાય અને પોતાના રૂપરંગ ( રાસાયણિક કોશિય બંધારણ) એવી રીતે બદલાવી નાખે કે કદાચ એન્ટિબાયોટિક દવા તેને ઓળખી જ ન શકે !!

      આ સમસ્યાનું સમાધાન શોધવા આપણે આગળ વધવા માંડયા. જો એક દવા અસર ના કરે તો બદલાયેલા બેક્ટેરિયાની રચનાને આધારે નવી એન્ટિબાયોટિક દવાઓ વિકસાવા માંડ્યા. આજે સેંકડો પ્રકારની એન્ટિબાયોયિકસ નો ઢગલો બનાવીને મનુષ્ય બેસી ગયો છે અને એમ વિચારે છે કે હવે તો જીતી ગયા. પરંતુ દવાની એક પછી એક જનરેશન કાઢવાને બદલે prevention is better than cure ના ન્યાય મુજબ એન્ટિબાયોટિક દવાનો ઉપયોગ જ મર્યાદિત કરી દઈએ તો કેવું ? બે દિવસ એન્ટિબાયોટિક ખાઈને ઉભા થઇ જતાં અધુરીયા જીવવાળા લોકો અને ખીસ્સોભરી લેતા ડોકટરોને તો બે દિવસમાં જ પરિણામ જોઈએ અને ત્રીજા દિવસે પરિણામ મળે તો દવા બંદ અને ના મળે તો એન્ટિબાયોટિક નંબર બે. આવા માહોલ માં ખાસ કરીને ભારત જેવા વિશાળ વસ્તી ધરાવતા દેશમાં એન્ટિબાયોટિક રજીસ્ટન્સને આગળ વધવામાં કદાચ ગ્લોબલ વોર્મિંગના હુમલાની પણ રાહ જોવાની જરૂર નહીં રહે. ચોક્કસ નિદાન અને એનાથી પણ ચોક્કસ કાઉન્સેલિંગ મળી રહે તે માટે ડોકટર તથા ફાર્મસીસ્ટ (નામ તો સુના હી હોગા!) બંનેએ કમર કસવી પડશે અને એન્ટિબાયોટિક પર કાબુ મેળવવો પડશે. જ્યાં સુધી લોકો એન્ટિબાયોટિક ને બીજી દવાઓથી અલગ નહીં સમજે ત્યાં સુધી એ તેના માટે સામાન્ય ગોળી કે કેપસ્યુલ જ રહેવાની. કદાચ આ કહેવું થોડું યોગ્ય ના ગણાય પણ છતાં હવે દરેક દર્દીને તેને આપવામાં આવતી એન્ટિબાયોટિક જે રોગ માટે છે એ રોગથી થતા નુકશાન કરતા એ એન્ટિબાયોટિકના રજીસ્ટન્સ થી થતાં નુકસાનનો ડર બતાવીને તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવા વિનંતીપુર્વક નહીં પણ બળપૂર્વક આગ્રહ કરવો જોઈએ. જો આવું થશે તો જ આવનારી પેઢી ટકી શકશે, બાકી એ દિવસો દૂર નથી કે હવે ગ્લોબલ વોર્મિંગ ઇન્ટરનેશનલ સમિટ ની જેમ એન્ટિબાયોટિક રજીસ્ટન્સ ની સમિટ શરૂ થાય અને પછી ડાહી ડાહી વાતો થાય. હજુ સમય છે.

Also Read: ઠગ્સ ઓફ એન્ટિબાયોટિક્સ: સુપરબગ્સ